Katërmbëdhjetë minuta, gjer tek përjetësia

MARIO VARGAS LLOSA

“Pikërisht në gjashtë të mëngjesit, radioja, televizioni dhe interneti

vërtetuan që lajmi për “Nobelin” e letërsisë ishte i saktë.

Siç kishte parashikuar Patricia, shtëpia u pushtua prej kaosit

dhe nga ai moment pushova të mendoj, çaste-çaste edhe të frymëmarr”.

MARIO VARGAS LLOSA

“Le Monde”

Pikërisht në ato çaste, Mario Vargas Llosës iu kujtua ai gusht i largët i jetës së tij rinore, kur nuk dinte nëse do të bëhej avokat apo shkrimtar, Veçse e dinte shumë mirë, qysh atëhere, se edhe nëse i duhej të jetonte fare pa para, do të organizonte në atë mënyrë jetën e tij, që t’i krijonte mundësinë vetvetes t’i përkushtohej totalisht letërsisë. Ose, të paktën, t’i kushtonte asaj shumicën e kohës dhe energjisë, që kishte në dispozicion. Prej atij gushti e mandej, e mbante mend veten të kërkonte gjithëherë punëra të tilla, që, mbi të gjitha, t’i jepnin mundësi për një gjë: të kishte kohë dhe energji të shkruante.

***

Kishte zakonin e shumicës së shkrimtarëve në botë: ngriheshe herët në mëngjes, aty nga ora pesë, për të bërë punën e tij më të dashur, të shkruante ose të lexonte. Kështu dhe atë ditë. Ndonëse kishte disa javë që jetonte në Nju Jork, e kishte marrë të përditshmen me vete. Që të mos zgjonte të shoqen, Patrician, kishte bërë kafenë e preferuar dhe ishte ulur për të lexuar. Veçse ajo ditë nuk ishte si çdo ditë.

Ishte pikërisht dita kur shkrimtari peruvian Mario Vargas Llosa do të fitonte “Nobelin”.

I rrëfehet Llosa “El Pais”-it:

“Një çast ndjeva prezencën e Patricias në sallon. M’u afrua me telefonin në dorë dhe me një shprehje të fytyrës, që më trembi. Ndonjë tragjedi familjare, mendova. Kapa receptorin dhe brenda ca zhurmave të çuditshme, si të vinin nga funddheu, dëgjova një zë të më fliste në anglisht. As që munda të dalloj fjalët “Akademia Suedeze” dhe linja u ndërpre. Mbetëm të heshtur, duke parë njeri tjetrin, pa mundur të shkëmbejmë dy fjalë, deri sa telefoni filloi të bjerë përsëri. Kësaj here zëri arriti i qartë. Zotëria nga ana tjetër e linjës tha se ishte sekretari i Akademisë Suedeze, se më ishte akorduar Nobeli letrar dhe se lajmi do të bëhej publik pas katërmbëdhjetë minutash. Do të mundja ta dëgjoja në televizion, në radio dhe në internet”.

Pikërisht për këto katërmbëdhjetëminuta, për kohën që barazohej me një jetë të tërë të trazuar shkrimtari, u bë nami në median e përbotshme. Por “El Pais”-i, organi i dashur i shkrimtarëve spanjofolës të të gjithë planetit, kishte “vizën” e duhur prej shkrimtarit për t’i publikuar i pari.

... Atëhere Patricia tha se duhej të njoftonin menjëherë Alvaron, Gonzalon dhe Morganën, tre fëmijët e tyre. Për të zonjën e shtëpisë, para së gjithash gëzimi ishte familjar. Llosa, i vetëpërmbajturi prej natyre, propozoi që të prisnin të kalonin ato katërmbëdhjetë minutat, gjersa lajmi të bëhej publik. Dhe i kujtoi së shoqes atë shakanë e hidhur, që i kishin bërë dikur në Romë Alberto Moravias, kur disa miq, ose më mirë armiq, i kishin stisur një farsë të poshtër. E kishin lajmëruar telefonikisht, gjoja nga Akademia Suedeze, se kishte fituar Çmimin Nobel dhe shkrimtari, në gëzim e sipër, e kishte përcjellur lajmin në tërë shtypin e Apenineve. Se ç’ndodhi mandej me Moravinë, Llosa nuk donte edhe vetëm ta kujtonte, jo më të përsëritej për atë vetë.

“Nëqoftëse është e vërtetë do të përmbysim shtëpinë, do bëhet nami, - pranoi Patricia propozimin e urtë të të shoqit dhe shtoi: - Më mirë, ndërkohë, të bësh një dush...”

Ç’dush?! Llosa ishte qullur i tëri nga emocionet dhe agonia. Shkoi para dritares së sallonit dhe ndërsa kishte filluar të bënte prezencën e tij agu njujorkez, kishte filluar të bënte mendime të ndryshme.

I referohemi përsëri “El Pais”-it:

“Kujtova shtëpinë në Kocababa, ku kalova vitet e fëmijërisë dhe librin që më kishte stigmatizuar, “Njëzetë poezi erotike” të Nerudës. Këtë libër ma kishte ndaluar nëna ime ta lexoja. Kështu kishin bërë të gjithë prindërit e familjeve “që nderonin vetveten”. E kisha fshehur në komodinën time dhe e lexoja herë pas here. Ishte libri i parë i ndaluar që lexoja...

Kujtova hundën e madhe dhe kokën tullace të gjyshit tim, Pedro, që shkruante vargje gjatë festave dhe i shpjegonte familjes arsyen, pse unë ndonjëherë refuzoja të haja: “Për poetin gjella është prozë”.

Llosa kujton se i kishte ardhur nëpër mendje, gjatë atyre katërmbëdhjetë minutave të ankthit, xhaxhai i tij, Luko, që shkruante dhe botonte historira të vogla, duke u bërë shkrimtari i parë që adhuronte nga afër. Paskëtaj, kujtoi historitë e tij të para. Kujtoi atyre minutave edhe miqtë e tij, Luko Lojaza dhe Abelardo Okuento, si edhe periodikun e tyre “Literatura”. Kishin mundur të nxirrnin tre numra vetëm. Të asaj kohe ishin edhe betejat e ashprra midis tyre, për t’i dhënë përparësinë Borhesit apo Sartrit...

“Unë mbroja të dytin, kurse ata të parin dhe, doemos, kishin të drejtë. Kështu më kishte mbetur nofka, pas së cilës duhet të them se isha dashuruar, “Sartri i vogël”.

Ndëra katërmbëdhjetëminutëshit të agonisë po i vinte fundi, Llosa kujtoi  konkursin e “Revue Francaise”, të vitit 1957, të cilin e kishte fituar ai vetë, shkrimtari i ri peruvian, me tregimin “Provokimi”. Mban mend me nostalgji, se i kishin bërë dhuratë një udhëtim njëmujor në Paris, ku kishte bujtur në Hotelin “Napoleon”, atje ku kishte patur fatin të njihej dhe të bisedonte me Alber Kamy-në dhe Maria Sezares-in.

Së fundi, Llosa kishte kujtuar përpjekjet e dëshpëruara, për t’u pranuar në një takim tek për tek nga idhulli i tij, Zhan Pol Sartri, qoftë edhe për një minutë, “për t’i parë nga afër  fytyrën dhe për t’i shtrënguar dorën”.

Nuk ia kishte arritur. Sartri dhe e shoqja, Simon de Buavar, në krye të inteligjencës pariziane të kohës, rrethuar nga ajo aureolë e jashtëzakonshme lavdie dhe krenarie, nuk mund të harxhonin kohën e tyre të vyer për një djalosh të ardhur nga Amerika Latine. Qoftë edhe fitues i një konkursi të parizianes “Revue Francaise”.

Ku ta dinin ata, se pas kaq e kaq vitesh, djaloshi në fjalë, Mario Vargas Llosa, do të hypte në fronin letra të Akademisë Suedeze dhe do të merrte në dorëzim “Nobelin”-2010-të  të letrave...

Thua ta kishte parashikuar këtë fat të mëvonshëm mendja gjeniale, njëkohësisht surealiste, e Sartrit? Domethënë, që djaloshi peruvian Llosa, i cili këmbëngulte pa kortezi të kalonte, qoftë edhe për disa minuta, pragun e familjes Sartr në Paris, do të kalonte një ditë portën e rëndë të Akademisë Suedeze, për të mbetur përgjithmonë atje?

Në është kështu, kjo duhet ta kishte marrë në qafë Llosën e atëhershëm. Sartri vetë, nuk kishte pranuar asokohe të kalonte atë prag të famshëm dhe të shumëlakmuar prej të tjerëve, në Suedinë e afërme, për të marrë në dorëzim “Nobelin” që i kishin akorduar. Kishte thënë asokohe justifikimin e famshëm: “Ky Çmim bën ç’është e mundur të shpërbëjë një shkrimtar...” Dhe nuk kishte shkuar për ta marrë...

O zot! Diku gjetkë kam lexuar, se një nobelist tjetër, ka thënë: “Pas Nobelit nuk kam bërë asgjë me vlerë!”

Thua?!

Kjo nuk duhej t’i ketë rënë në mendje Mario Vargas Llosës, gjatë atyre katërmbëdhjetë minutave, që iu deshën për të aritur gjer tek përjetësia.

GRIGOR JOVANI

Athinë, tetor 2010