Τρίτη 9 Μαρτίου 2010

ROLAND GJOZA - “Udhëtoj brenda vetes”, vellim poetik i Grigor Jovanit



SARAFI I VARGUT DHE ZULLUMQARI I JETES
- përsiatje -

Nuk mund të mos vesh buzën në gaz. Poezinë e ndjekin rëndom, ndërsa ajo e mallkuar, që s’shikon nga sytë, krejt naive po dhe e pafajshme, ndjek pas një riosh të përjetshëm, zullumqar të pandreqshëm që, dhe nga mitra e nënës e kanë nxjerrë me shkelma përjashta (“Shtëpia e bixhozit”) dhe s’lodhet e bukura e hollë pas ketij rebeli kokëkrisur, që i fluturojnë nga trupi kostumi i mbrëmjes, gravata, këmisha dhe, ashtu lakuriq, si e ka bërë nëna, ulet e shkruan në copëra letra hundësh, i pirë tapë në buzuqe, salla bizhozi, drita të kuqe, jo lumë vargjesh,siç të vinë, po ca gurëza brilanti për unazë, që shkasin në letër, si nëpër belluz të mëndafshtë.

Vërtet, nuk mund të mos vësh buzën në gaz, me këtë të prapë, që s’ka frikë as nga Zoti i madh, për të cilin kishat dhe manastiret rrinë hapur ditë e natë dhe qirinjtë digjen bujshëm, me flakët gjer në qiell. Ai nuk i shikon, se e ka hallin te të tjera kulte, s’pyet as për ligje, presidentë, policë, me një fjalë i ka vënë vizë gjithë anti subkoshiencës sociale, që rregullon dhunshëm jetën e robit mëkatar mbi tokë. Ja ç’shkruan:

Humba gozhdët e arkivolit tim.
Ka ca kohë, që bredh nëpër botë,
si lugat, në kohë të kiametit…
Mbaj në duar një penë, është kosë,
S’e shikojnë: Ç’i bëri pija, të shkretit!
Kalon Shën Pavli. Bëj ta marr me të mirë:
Më jep ca gozhdë, o shenjt, se s’gjeta!
Mos u lodh, më thotë, çdo arkivol
do gozhdët e veta…

Hem trishtim, hem gazndjellje, hem tallje. Ç’janë tabu të paprekshme, që as të shkon nëpër mendje t’i përsëdytësh, ky i lajthitur i tund e i shkund, sikur të ishin pemë dashurie. Dhe s’ia merr për keq njeri. Veç vënë buzën në gaz të menduar. Ajo që vë re, gati i nxitur nga një tundim i thellë për të spiunuar te organet kompetente, sikur të lejohej si dikur spiunimi, është antikonformisti, antipatrioti, antifamiljari, antiiluministi, anti në të gjitha shenjtëritë e njeriut, me kaq art të hollë dhe ndikues gjer në adhurim, sa të vjen të ulurish: Mos e lexoni!...
Kur e lexova poezinë “Ditëdasma”, zbulova në fund të shpirtit tim, poshte në bimsa, ku mbajmë ato që s’na duhen, pikërisht këtë të vërtetë të pamohueshme, po që e patëm fshehur, për të gëzuar rrejshëm tërë ceremonialin e gjatë të ritit më të madh të jetës, dasmës (ah, Grigor Jovani, që luan me të fshehtat tona!) E fillon, siç fillon, me përqafim, mbajtje në krahë të nuses, puthje, shtyn me gju portën të hyjë brenda në shtëpi dhe këtu lëshon thirrjen rrënqethese (a s’e keni ndjerë dhe ju, unë po se po, të gjithë të martuarit?)

... Shtyu me gju portën e rëndë të shtëpisë
dhe mbeti për një çast i hutuar,
o zot, shtëpia e tij kish ndryshuar!
Bëri të thoshte:
Më falni, këtu ka njeri?
Por e ndërpreu nga errësira,
ne thellësi,
një zë krejt i huaj:
Në portën tjetër, ju lutem, zotëri!
Këtu nuk është morgu juaj!

Ç’dhimbje e madhe dhe një e qeshur e fshehtë, kukuritëse, që të lëndon sapak, po dhe të vë në mendime: o zot, a do t’i themi gjërat me emrin e tyre, ashtu siç janë? Pikërisht ky njeri i hap petët lakrorit, me një sinqeritet prej të marri. Ky sinqeritet i papjekur me kalimin e viteve, po mbetur sinqeritet i pafajshëm e naiv, si ai i fëmijës te Rrobat e Mbretit, na nxjerr dhe ne lakuriq, ne fsheharakët, që rrëkemi të mbulohemi me rreckat e moralit. Të lë Grigor Jovani, të vesh kokën në jastëk, me ndërgjegjen e lënë si makinën brenda në garazh, jo or jo, fli me të, thotë ai mavri, vuaj e hiq, në qoftë se e mban veten poet. Dhe s’heq dorë:

Do ta shes këtë kalë.
Nuk ia dal.
Kaq për ushqim,
Kaq për patkoj…
Por prit,
Kush do më mbartë
Në qiejt lart,
Kur fluturoj?
S’kam ç’bëj, do ta mbaj.
Le të kushtoj…
(“Pegasi”)

Zullumet nuk e trembin, sepse ai shkruan kur është i pirë, jo esëll, në kohën kur njeri ziu shikon me radhë faturat e qirasë, ndjek lajmet sterrë të zeza, u bën ballë furisë së parandjenjave, që të shkatërrojnë, po t’ua vësh veshin. Jo, s’e ke për këtë punë, ai numuron dhe sa kacidhe i kanë mbetur, që t’i avullojë dhe ato, atje ku duhet… Atë s’e tremb prifti, s’ka fuqi një prift athinjotas mbi kokën me cepa të Grigorit, atë mund ta trembi vërtet vetëm malli. Ky ia ha shpirtin, se po të jetë për Biblën, ai Bibël s'ka (o zot, si ia nxë goja, ai qoftë!)

Trokiti një natë në portën time.
Më la në dorë Biblën e tij
Fati.
Kur e hapa,
Poshtë kapakëve
Mungonin fletët.
Renda jashtë. Fati shkrihej ne gaz
Në oborr
Me të vetët.

Por veç, s’kam ç’them, dy kulte i ka Grigor Jovani, jo në njerëz e zota, jo në parajsë e në ferr, jo në poetë, po dy malle të rrenjtë, pa pemë që lëshon hije, se s’janë më, nëna e babai. Nga poezitë më të bukura që kam lexuar, të bëjnë të kujtohesh për mjekun, që e ke harruar. Për nënën:

Qielli ka dërguar retë
Të të marrin.
Sot do të udhëtosh vetëm
Përtej heshtjes tënde.
Do të të ndjek
Duke kepërcyer yjet,
Duhet të njoh
Banesën tënde të ardhshme.

Grigor Jovani është një dendi, me shije dhe huqe të pagdhendura prej shqiptari gjaknxehtë dhe kokëpërpjet, nga boja grek i veshur e i pispillosur, si afendikojtë, që janë bërë gati për të shkuar në festë. I pleksen e i shpleksen të dyja, me një bujë të marrëzishme dhe herë herë i shpërthen një llahtari e llahtaruar dhe s’ka burrë nëne t’i vërë në fre grekun dhe shqiptarin.
Prej shqiptarit kokëdrudhe, përplot gdhenj e shkrepa, ka marrë guximin për të prishur, krenarinë për të qenë vetë zot, sinqeritetin puritan, që po të mos jesh poet, patjetër duhet të jesh bandit, se ndryshe nuk bëhet. Prej grekut ka marrë ajrin e pastër të foshnjës së qytetërimit botëror, atë sarafllëkun e sojmë të vargut të zhveshur nga të gjitha tepritë e bukura në vetvete dhe ashtu, gollomesh, e ka lënë të shëtisë në kopshte damash të paturpshme dhe zotërinjsh lapërdharë, të dhënë pas gjahut të mishit dhe të hardhisë...
Dua të ndaloj pak te sinqeriteti genuin i Grigorit, të cilin, duke e vënë pas lupës së një similitude, do ta quaja pa frikë fenomenal. O zot, ky njeri ta shet rakinë safi, ashtu siç prodhohet për vete. Shija është e menjëhershme, endja që ndjen, dalldisëse, esencë e fortë, pa dhimbje koke, veç një përgatitje për të hedhur hapat te deriçka me dritë e parajsës, ku ende duket thembra e rrjepur e Aligerit. Po kjo gjendje e vetëtimtë, si vetëtimë shkon, është një çast magjik tejet i shkurtër, që të ther zemrën me një emocion kaq të ngjeshur, sa të lë pa gojë. Ç’ndodhi? Asgjë, pothuajse. U tha diçka, që ne druhemi ta themi. Si kjo, përshembull:

Gjithë jetën
U mundova të mbart në parajsë një kufomë:
Vetveten.
“Këtu pranohen shpirtrat,
- kur mbërrita, më thanë, -
kufomat atje poshtë mbeten…

Sa saraf, o Grigor Jovani, ç’të ka dhënë pjellori të madhe, kjo poezia e begatë greke, këta poetë kaq natyrorë grekë, prej gjysmë perëndish e gjysmë njerimëkatpalarë, që ju vjen poezia, nuk e ndjekin putankën, ju vjen ashtu e gatshme, kurmëbrydhët, gati për shtrat, siç ta do xhani ty, o dionisiak i prapë. Fjala nxirret nga dalta, shkëmbi i letrës merr një gotitje të vetme dhe nxjerr në dritë një sy. Fjala është precize dhe fjala vjen e zgjedhur dhe fjala po ashtu është peshuar gjer në pa peshim, në peshore puplash. Me pesë gjashtë goditje, mbaron poezia. Një milion goditje që s’duken janë bërë brenda vetes, nën një gjykim prej patriarku stoik. Pesë gjashtë lejohen të dalin lart. Kushedi sa qilloshe me raki do kjo punë derri dhe bilbili njëherësh. Po kush e di, madje as Grigori s’e di tamam, se këto janë punë perëndie. Dhe, për çudi, ky varg i kursyer, ky pak varg i bën ballë zullumeve zullumqare të këtij rioshi të thinjur, që sa hap sytë në mëngjes, e ka mendjen të takohet me Dionisë të tjerë te Fanarët e Kuq. Ia thotë jetës, pa ia thotë dhe poezisë, mendjeqëruar, pra dhe mendjelehtë, se pasqyrelirat e jetës nuk shijohen me psalmet e priftit në meshë, po me qilloshen rruaze dhe mishin e panginjur, që do ta marrësh me vete dhe në atë jetë. Grigori është ai fshatari që tallet, nën kostumin e qytetarit të pispillosur... Mosbesues, hokatar, sypërpjetë i perëndisë lart, bën kryq e i falet, po adhurues i perëndisë poshtë, që i jep kënaqësinë. Ai pëlqen bukurinë konkrete…

Bëni qetësi aty nga fundi!
Për të satën herë
Ndërpreu Ringjalljen Peshkopi,
Duke parë tërë përçmim
Turmën poshtë
Gjithë huqe.
Ç’t’i bësh! Fshatarët
Më shumë se Ungjillin
Besojnë gratë
dhe verën e kuqe

Ja, aty, midis këtij populli të vërtetë dhe genuin është Grigori, që s’ka burrë nëne t’ia hedhë... Hedonist i prapë, që ka për zot gruan dhe verën e kuqe! Me të tjerat tallet, i quan dokrra të moralit, prandaj duhet parë ky rast, se është shenjë e dekadencës dhe sapo më vjen të ulërij: Ç’kishërojeni Grigor Jovanin, ç’kombëtarizojeni këtë të paudhë, më del përpara një poezi, që më prish nga mendtë, ma hedh rrufjani, përsëri m’i prish e m’i shthur planet e spiunimit:

Shqipëria më ngjan me nënën në fshat,
Kurse Greqia
Me gruan.
Ndonëse mes tyre kaq të ndryshme janë
Merakun njëlloj
ma duan


Nëna që më bëri burrë me trahana
Gërryen varfërinë
Si mulliri.
Ndërkohë ime shoqe zbukurohet përditë,
I ndrin syri grek
Si ulliri


E ndjej se nënës i detyrohem më shumë,
E lodha një jetë,
Ajo manare.
Greqia i ngjan shtëpisë time në fshat,
Me nënën Shqipëri
Në dritare.

Poezi e rrallë. Kjo ma ha shpirtin. S’di ç’të bëj. Po jo, nuk duhet mëshirë për këta prishës, që s’kanë një fije respekti për vlerat e njeriut, po rrinë e rrëmijnë plehrat njerëzore, që janë kapicë dhe përhapin kudo duhmën e keqe të antimoralit, ligështimit, cinizmit e talljes për çaste të jetës, që duhen hymnizuar, jo cënuar, shembur e varrosur me vrer e trishtim të madh. A mund të tallesh me ditëlindjen, ja ky antikrisht, jo vetëm tallet, po gjen rast, që në ditëlindje të kujtojë vdekjen e lutet ta marrë sa më parë.

Më sillni të shuaj qirinjtë!
E çfarë se janë shumë?
Aq më bën.
Te shkundem nga pluhuri, ku minjtë
Qytetërimin e tyre kanë lënë.
T'u fryj pishtarëve që ndeza
Të merrte pak dritë shpirti qorr,
Gjolin të shkund, ku bretkocat
Të njejtin avaz thonë në kor.
Më sillni të shuaj qirinjtë!
Më mirë që janë shumë,
Gëzohem!
Akoma nuk janë dhe njëqind.
Të treten!
Të shuhen!
Çlirohem!

Të çlirohemi dhe ne, një orë e më parë, nga ky poet, që s’na lë të festojmë të qetë, të shkojmë në kishë duke besuar, të duam gratë dhe mos kafshojmë mollën e tjetrit, të mos pijmë, të mos kurvërojmë, të mos vjedhim, siç na mësojnë të urtët. Po ai këto mësime të shenjta i ka lëçitur mbrapsht, se e ysht djalli i mallkuar, që e pret çdo ditë, atje ku lapërdhoset Dionisi grek. Dhe kur vete në Monemvasia, te vëndi i Ricosit, shkruan:

Kaq dhimbje
Ndesh nëpër brigje
Dhe je aq i qetë,
O det?
Mos vallë
Ngaqë në plazhet e tua
Pushojnë këto ditë
Dhe poetë?

Dua ta shaj, po s’më del sharja, se aty ku dua të gjej shejtanin, më del përpara Krishti. S’po ia dal dot me këtë Grigor Jovanin. Megjithatë, me vjen të ulërij: Ç’prisni, lidheni, të paudhin!
Nju Jork,
qershor 2009

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου