Me Menis Kumandareas, njërin nga prozatorët më në zë të letërsisë konteporane greke, i shpallur disa herë si "tregimtar i vitit", u njoha fizikisht para dy vjetësh, gjatë një veprimtarie të "Pelegrinit", kur unë isha kryeredaktor i kësaj reviste. Ishte i ftuar dhe në fjalën e tij të përshëndetjes kërkoi papritmas publikisht të më njihte. I kisha “shpëtuar” panelit të veprimtarisë, për t’u ulur në sallë, pranë disa miqve. U ngrita për të më njohur dhe u përshëndetëm. Aty, para të gjithëve, premtoi diçka, që unë nuk do të guxoja t’ia kërkoja. “Do të shkruaj një tregim posaçërisht për ju, - tha, - dhe do të ishte në nderin tim ta botonit për lexuesit shqiptarë. Disa i kam fqinj dhe miq. Ia vlen të më bëhen edhe personazhe”. Kur shtrënguam duart gjatë ndarjes, pas kujtesës sime për premtimin e dhënë, shtoi: “Besa është fjalë shqipe? Ndoshta. Por e themi edhe ne. E quajmë tonën”.
Dhe e mbajti fjalën i madhi Kumandareas. Shkroi posaçërisht për ne dhe më dërgoi me mikun tim, Niko Agon, një tregim të mrekullueshëm, me temë jetën e emigrantëve, të cilin, për fat të keq, nuk arritëm ta përgatitnim për numrin e parë të “Pegasit”, ku isha "shpërngulur" tashmë.
Kur ishim duke përfunduar numrin e dytë të revistës, më merr në telefon miku dhe patrioti im, shkrimtari Telemak Koça. “Jam këtu, tek Botimet “Kedhros”, - më thotë, - së bashku me Kumandarean. Më pyet për ty dhe më thotë të të kujtoj, se pret t’i dërgosh një revistë. Më thotë gjithashtu, se dikur keni thënë diçka për besën...”
U zura ngushtë. “E kam bërë gati, - iu përgjigja, – por prisja të më vinte raki e fortë nga Shqipëria. Vështirë ta dehësh veç me letërsi Kumandarean...”
Tani për tani, “dehuni” ju me artin e tij, të dashur miq. Shijoni këtë tregim të mrekullueshëm. Unë do ta mendoj më vonë justifikimin...
Grigor Jovani
Athinë, 2008
Athinë, 2008
- Tregim i pabotuar -
Shën Pandelejmoni (Gjithëmëshiruesi)
Kushdo që mungon gjatë nga kjo mëhallë dhe vjen befas, patjetër që do habitet. S’ka për ta njohur. Përqark kafeteritë, agjensia e llotarive, furra, kioska dhe më në thellësi, tek sheshi, stolat e pushtuar nga tjetërkombës e tjetërfesh. Disa akull të bardhë, si qumështi, thuajse bjondë, ashtu sikurse asnjëherë nuk ishim ne dhe të tjerë, me një zeshkanllëk që, as nga ai kemi patur. Të gjitha speciet dhe ngjyrimet, të verdhë, zeshkanotëhirtë, por edhe të bronxtë, evenë, çokollatë!
Eshtë vjeshtë, e djelë në mëngjes, sillem vërdallë e vështroj. Në stolat e sheshit dembelizin burra e gra, të njëfarë moshe, të veshur me rroba nga ato që mbanim lashtë. Shumë veshin atlete sportive në këmbët e tyre të shumëvuajtura. Thuajse të gjithë bisedojnë me tinguj të çuditshëm - zanore që ndrydhin gjuhët e tyre, bashkëtingëllore që dalin përgjysëm. Janë dhe disa, kryesisht më të rinjtë, që e flasin për bukuri greqishten. Rreth tyre luajnë fëmijë, të çdo moshe dhe gjuhe. Luajnë sikurse edhe tanët, me top. Zakonisht me ca plastikë. Bëjnë patinë ose akrobatojnë mbi një dërrasë me plot hijeshi. Të tjerë lujanë kukafshehti. Kryesisht janë djem.
Në mes të sheshit mbizotëron, me pamjen e me krenarinë e saj, njëra nga kishat më të mëdha të Ballkanit, që sot, ditën e djelë në mëngjes, liron besimtarët e saj. Meshën e së Djelës e drejton një prift simpatik, me mjekërr të pasur ngjyrë gështenjë, me rasën tradicionale, kamillafin dhe zë të thellë bizantin. Mirëpo në meshë, përveç të krishterëve, penetrojnë dhe tjetërfetë, që ndjekin me kuriozitetin e fëmijës. Çdo zot që të besojnë, mirë u bën që dëgjojnë meshën. Shpirti i tyre i drobitur e ka nevojë.
Katër cepat e sheshit i kanë zënë lypsat. Është Afremi, që në luftën e Afganistanit humbi dorën e djathtë. Rri jashtë kafenesë mbi një minder dhe ka përpara të shtrirë hartën e vendit të tij e bashkë me të një pjatë. Eshtë Aziri, nga lufta civile e Libanit, kristian, që qëndron në këmbë jashtë furrës dhe shtrin dorën e urisë tek të gjithë ata që dalin të ngarkuar me fraxholla të sapopjekura, panine e bukë gruri të zeza. Muhameti nga Iraku i veriut, që flet në gjuhën kurde, qëndron gjithnjë jashtë agjensisë së llotarive dhe shtrin me ndrojtje dorën e tij adoleshente. Themi, ai i llotarive, futbollist veteran, që u ka trashur, u ka derdhur, humbi formën e u bë nevrik, del e i bërtet. Atëherë Muhameti organizon tërheqjen e shkon të zërë tjetër poligon. Shumica e simpatizon dhe ata që kanë parë, si puna ime, gjoksin e tij, të dërmuar nga policia e Sadamit, dhe llërët e tij, plot me shenja nga cigare të fikura, japin me zell ndihmën e tyre.
Nuk mungojnë këtu mëshiruesit, që japin ndonjë monedhë, ndaj dhe sheshi siç duket, dhe jo vetëm falë kishës, ka emrin e Gjithëmëshiruesit, të shënjtorit të lavdishëm, martirit të madh dhe shëruesit!
Ndoshta për këtë, kaq e kaq të përbuzur, zgjodhën të banojnë në këtë periferi.
Si thotë dhe populli: “Të shtrembër, sakatë, Shën Mëshiruesi u hap krahtë”. Shpresojnë atdheu i ri t’i mëshirojë.
Për pak çaste sheshi zbrazet. Pushim. Shkojnë të gjithë për të ngrënë. Edhe unë me ta. Do rimbushet sërish mbasdite.I pari dhe më i miri, nga cepi ku është kioska, sulmon një zeshkan me hundë të kthyer, që i bie fisarmonikës dhe e ndjek nga pas një vogëlush, fotokopje. Mban një pjatë në dorë e buzëqesh, lë ti duken dhëmbët e tij të bardhë. Ç’më kujton kjo muzikë? Arixhinj? Ndoshta . Ndoshta dhe diçka tjetër.
Si këngë e harruar partizane, arn i kuq nga ditë që kanë ikur. Rumuni sazexhi, di fjalë me numërim, ndoshta vetëm për t’u marë vesh. Kurse gjuha e të voglit Randu, rrjedh çurkë. Mësoi greqisht nga shokët e tij grekë, por edhe nga shqiptarët e vegjël, ngaqë ata, nga të huajt e tjerë, e flasin më mirë greqishten.
Tani muzikanti këndon “Unë të dua moj e bukur”, një këngë që pëlqehet nga të gjithë. Ka diçka romantike, diçka melankolike, por edhe burrërore, që prek ndjenjat e njerëzve. Sidomos gratë, shumë emocionohen me këtë. Nxjerin nga çantat monedha dhe e bombardojnë pjatën e vogëlushit.
Katër gra të huaja vijnë e ulen në dy stola. Bri tyre ulem dhe unë. Ngadalë e kujdesshëm, thua se e dinë që ato do jenë protagonistet e kësaj të diele. Janë Bronia, Natalia, Majia dhe Rovena. Jam dhe unë, sufleri i tyre.
Bronia është polake dhe qëndron me shtatin drejt, si të jetë në karriget e kishës. Ka fytyrë të ashpër, me karakteristika të prera, hedhur mbi supe një shall të madh, blu në të zi, me ca lule të verdha e të ç’ngjyrosura, që mezi dallohen. Ndër të tjera veshja e saj është për zi. E veshur në të zeza. Ka një djalë të vetëm, Darek e quajnë. S’ka shumë ditë që zuri punë në shtëpinë e disa grekëve, këtu afër. Mirëpo pardje, krejt papritur, vdiq zonja që Bronia kujdeste me kaq dëshirë. Ka një keqardhje tani në fytyrë. E pafat se, pas kaq kohësh e papunë, gjeti këtë shtëpinë me njerëzit e mirë. “Faleminderit Bronia”, i thanë nikoqirët, djali i rahmetleshës dhe nusja, “ nuk do na duhesh më”. I dhanë të gjithë rrogën deri në fund të muajit, aq sa do merte po të jetonte gjyshja. Bronia tundi kokën. “Jo”, u tha, “nuk mund të pranoj të marr para që s’kam punuar”. Ndaj dhe deklaroi se do qëndronte deri në fund të muajit tek shtëpia e gjyshes. Lan, hekuros, gatuan për shtëpinë që i jep bukë. “Do iki kur duhet”, këmbëngul. Vallë, mendoj ndonjëherë, është sistemi ku u rrit, që e bën të sillet kështu apo katolicizmi?
Natalia është nga Kazakistani ose Uzbegistani - këtu ka një dyzim meqë, të gjitha shtetet e ish Sovjetit, theksohen thuajse njëlloj - dhe si të gjitha, edhe ajo punon në shtëpitë tona. Shtëpi greke. Fshirje, shkundje, larje, shplarje, ç’ka bënin vajzat tona që vinin nga fshatrat. Asnjë greke tashmë nuk pranon të bëhet shërbëtore. Ashtu siç nuk punon tani asnjë grek në ndërtim.
Studiuan, zunë rehatin dhe e lanë për të huajt punën e krahut. Edhe me atë nishanin në cep të hundës, me atë pak shkëlqim të ngelur nga sytë e saj, por edhe me rrudhat që i mbyllin gojën në kllapa, unë dalloj tek Natalia shenjat e bukurisë së vjetër. Vesh këpucë të mbyllura, bluzë me mëngë, le të jetë akoma koha e nxehtë. Nga çasti në çast pret të bijën, Vasien, të kalojë.
Vasia është njëzetepesëvjeçare, brune dhe e bukur. Mëngjeseve punon në një kafene. Tani vjen e veshur me një fustan të kuq mbi gju, këpucë të së njëjtës ngjyrë. Ka vënë një palë vath si loti, që në vend të syve, varen nga veshët. S’kanë të bëjnë kaq shumë me vlerën e tyre, sesa i quan të domosdoshëm për dekorin. Bluza i lë t’i duket njëri sup, mjafton për të tërhequr shikimet e meshkujve.
Të dy supet po t’i dukeshin, patjetër që s’do tërhiqnin vëmendjen. Vasia, akoma nuk ka ndonjë shok. Patjetër së afërmi do gjejë, siç shpreson dhe lutet. Një dhe të mirë. Jo si shoqja e saj, Sonia nga Ukraina, që rri afër saj dhe dielli kurrë s’e ka parë. Sapo bie muzgu, e pret një veturë me Saqin, që e shpie në banesa të ndryshme me takim.
Natalia prezanton të bijën tek tre shoqet e tjera. Bronien, Majen që është nga Bullgaria dhe Rovenën, shqiptaren. I tregon meselenë e Bronies, që i vdiq gjyshja në dorë .
“Paksa naive më dukeni”, i thotë polakes Vasia. “Në këmbën tënde do kisha marrë paratë e do rrija rehat, sa të mbaronte muaji e të gjeja punë. Do blija bluza e këpucë me taka, do shikoja veten”.
“Pse, të mungon bukuria, moj vajzë?”, habitet Bronia.
Vasia s’i jep rëndësi, nxiton. Ka takim me një shoqe e do shkojnë në kafeteri. Shoku i shoqes së saj ka një shok, që ka kërkuar të njihet me Vasien. Vasia shpreson të dalë ndonjë gjë serioze andej. Në të kundërt do thotë “lamtumirë” dhe do kërkojë ndonjë tjetër. Është vajzë serioze Vasia.
Mbeten prapë katër gratë vetëm, ulur bri meje.
Majia nga Bullgaria, këtu e dy vjet, kujdeset edhe ajo për një të moshuar. Akoma nuk i ka vdekur. Është zotëri i mirë, jeton vetëm, fëmijët i ka larg, në periferinë veriore të qytetit. Kush mer vesh, mendon, ka gjasë ndonjë ditë t’i lejë shtëpinë në emër të saj. Ç’do ta bëjë ai, njeri fillikat, me fëmijë të pasur. Dhe është akoma e mbajtur, pa dhjamë të tepërt, gështenjë, me flokë të ngjyer me kujdes.
Bën durim e shpreson. I biri i saj, Viktori, punon në një piceri. E kam parë njëherë. I bukur dhe i fortë, me flokët “rrënqethur”, bën transport me motorrin e tij në shtëpitë e klientëve. Dikur, kur e patën pyetur, nëse piceria bën dhe transport gjellësh në shtëpi, pati thënë: “Jo, vetëm delivery!”
E ëma, as që ka idenë se ç’mund të bëjë i biri në kohën e lirë. Ka frikë se mos sillet vërdallë e prish paratë nëpër prostituta. “Në vend të bredhësh me njërën e me tjetrën”, i thotë, “nuk do të qe më mirë të gjeje një vajzë serioze të ujdiseni?”. “Ç’farë thua, moj mama”, ironizon i riu, “ku ta di se ç’a lloj njeriu është secila? Ato janë të parat që të shkelin syrin, shtrihesh me to në darkë dhe në mëngjes, kur zgjohesh, ç’a sheh?” “Çfarë?” pyet me agoni e ëma. “Në vend të princeshës që njohe darkën që shkoi, gjen një tjetër dhe, atëhere e merr vesh”. “Çfarë mer vesh, more bir?”, pyet Majia. “Që ke fjetur me një dordolec. Po po, këtë që dëgjon mama, me një dordolec!” i mbyll gojën. “Mirë, bir” thotë disi e mpirë Majia, “ti e di më mirë”. Dhe rënkon. Jeta e saj besoj se ka kaluar pa “make up” dhe fustane të shtrenjta. Tërë jetën do e ketë kaluar midis fabrikës dhe shtëpisë. Qysh kur sistemi u rrokullis, u rrokullis dhe ajo në anët tona, në një dydhomësh të shtrenjtë, të lajë e të pastrojë bythën e pleqve.
Gruaja e katërt në stol është Rovena nga Shqipëria. E zverdhur dhe e vyshkur, e ndarë nga burri këtu e vite. Shtëpia e saj në Korçë, e ngritur nga ustallarë, e gjitha prej guri, shihte në një kopësht me fruta e perime. Tani jeton me të bijën dhe djalin në një rrugë pingul me kishën, në dy dhoma që shohin vetëm shkallën me mbeturina e me mace. Punon pastruese pallatesh, aty-këtu bën ditë pune tek ndonjë zonjë. Greqishtja e saj e përzierë, e kundërta e djalit, Artanit, që e flet për mrekulli. Po kështu dhe Ionita, e bija, që shkon në vitin e tretë të gjimnazit. Është nxënësja e parë dhe flet më mirë nga të gjithë.
Artani, i gjatë për shqiptar dhe shtatëhedhur, ka respekt për të motrën e vogël. Ndjen se nesër, kur të mbarojë shkollën, ajo mund të hyjë në shkollë të lartë, të bëhet shkencëtare, ndërkohë që ai do vazhdojë të jetë barman. Për shqiptarin, sharja më e rëndë është t’i përflasësh të motrën. Si shumë patriotë të tjerë, Artani punon në një bar që hapet në dhjetë e gjysëm të darkës dhe mbyllet në katër të mëngjesit. Eshtë një bar ku shkojnë vetëm burrat. Ndonjëherë shkoj dhe unë. “Çfarë soj dyqani është ai që punon, more djalë?” e pyet Rovena. Dhe ai përgjigjet drejt: “Një dyqan si të tjerët, mama. Vijnë e pinë një gotë të harrojnë”. E ëma, do s’do e beson. Shumë nëna i bëjnë sytë qorr për të bijtë. Në fund të fundit burra janë, dinë të mbrohen.
Katër gratë, të rreshtuara në dy stolat ngjitur, bisedojnë e përkulen herë- herë, për të parë më mirë njëra-tjetrën. Përkulem dhe unë me takt, të mos befasohen. Janë të veshura me rrobat e mira të varfërisë, si për të djelë. Sikur ta dinë që sot, me rastin e kësaj dite, do t’i shohim dhe ne, kalimtarët. Vetëm Rovena dhe Natalia kanë veshur atlete sportive. Flokët të sapolarë, truri i pastruar nga moria e kujdeseve. Çlodhen. Natyrisht, nuk flasin në gjuhët e tyre. Flasin greqisht, me gabime, por gjuha u rrëshqet ama. Akoma dhe shakara bëjnë në greqisht që, meqë ra fjala, është dhe më e vështira në gjuhë të huaj. Me to buzëqesh dhe unë. Flasin për fëmijët e tyre, për punët e tyre, tregojnë histori për atdheun e saj seicila, që njohu socializmin e kuq.
Zezaket, që jetojnë disi më tej, as që afrohen. Kanë kontinentin e tyre, qarkun e tyre, gjuhë që asnjë farë tjetër nuk e kupton. Burrat e tyre shesin të paligjshëm rrugëve sende të bukura nga Afrika, kuaj me këmbët e para të ngitura në erë, luanë të egërsuar, shigjeta gjuetarësh.
Mbrëmjeve vërtiten bareve të tyre, të zinj dhe ata si pisa. Mirëpo janë dhëmbët e tyre dhe muzika që ndriçojnë ambientin. Afro, regge dhe xhaz - tinguj që bëjnë trupat e tyre si llastikë të lëkunden ritmikisht. Pinë dhe ëndërrojnë.
Tomi nga Zanzibari ka një shportë të bullçitur me byzylykë dhe gjerdanë, vesh edhe vetë byzylykë deri tek bërrylat. Më parakalon e qëndron përpara katër grave. U tregon varëset, hajmalitë dhe ato mjaftohen me një buzëqeshje. Në të kundërt nga greket, tek-tuk i fusin duart në shportë, anakatosin e provojnë. Tomi është gjigand në gjatësi e i bëshëm goxha, po ta shihnin natën në ndonjë cep, vrapit do ia mbathnin, por tani u duket zbavitës me byzylykët në dorë, shkrihen në gaz e çoku psonisin.
Ç’habi! Dikur shkonim ne në shtetet e tyre, u tregonim hajmali false dhe ata verboheshin, na quanin se ishim Zotat. Tani janë ata Zotat tropikalë dhe i paguajmë të stolisemi. Tani së fundi zbarkuan në shesh edhe kinezët e le të kenë mëhallën e tyre në qendër, një Chine Town të vërtetë. Mirëpo vërtiten gjithandej papërtuar e shesin sahate, radio, prozhektorë magjikë, mbulesa tavolinash, këmisha nate, të gjitha “Made in China” dhe le të prodhohen shumica e tyre në Italinë fqinje, ndaj dhe ulin çmimet. Greqisht nuk dinë gërmë. Si ia dalin mbanë? Thonë se rraca e verdhë për pak kohë do pushtojë planetin. Të paktën me këto gjëza u rritëm qysh të vegjël, kur akoma Amerika ishte e pasur dhe pa rrudha. Mesa duket, gjëza do dalë e vërtetë në brezat që vijnë.
Sa vjen e bie muzgu. Askund gjetkë mbrëmja nuk bie kaq vonë, me kaq shumë ngjyra të pasqyrohen dritareve dhe t’i bëjnë të shkëlqejnë. Katër gratë heshtin për momentin. Shikojnë tutje, për një çast mendojnë se diçka magjike ndodh dhe jetojnë në përrallë. Buzëqeshin lehtë, një buzëqeshje që u shfaq rrudhat akoma më qartë. Po kështu, në heshtje, shtrihet melankolia e buzëmbrëmjes të së dielës. Për këtë u kujdes futbolli. Të munden burrat, që nuk i kapërdijnë përrallat, të harrohen pak dhe ata, të fanatizohen, të jetojnë vrullshëm, të lenë dhe gratë në qetësinë e tyre. Vetëm amerikanët nuk e duan futbollin,“të pandjenjët” i karakterizon Themi, afendikoi i llotarive. Shtyp me nervozizëm kuponat, i kalon në kompiuter, syrin pishë, inspekton me kujdes lojtarët dhe punëtorët. Këtu bëhet fjalë për para, nuk bëhet shaka.
Melankoli pra, bashkë me ftohtësirën vjeshtore. Kisha një xhaketë të lehtë, që e mbaja në dorë. Katër gratë, hedhin dhe ato diçka supeve. Si aktore teatri, sa më tej ecën skena, ato ndërrojnë kostumet. Shohin me mirëkuptim fëmijët, që luajnë futboll në sheshin e mëhallës. Ata nuk mërdhijnë. Në të kundërt, pëlcasin, hedhin bluzat ku mundin e bredhin lakuriq.
Nga portat përreth e nga dritaret, grekët që kanë ngelur mëhallës, ulur a në këmbë, vështrojnë rrotull tyre kuriozë. Njëri nga ata dhe unë. Thua, ky është vendi ku u rritëm? Shumë komshinj ikën, erdhën po kaq të tjerë që nuk i njohin. I ngushëllon fakti që furrxhiu është akoma romios, po edhe vajzat që punojnë në të. Që ëmbëltorja e mëhallës, edhe pse e rrënuar, e kanë akoma motrat Sula dhe Tula. Mund të mos quhet më ëmbëltore - sa term demode - mirëpo ka akoma vitrinat e vjetra, tashmë të zverdhura. Tani së fundi, bashkë me pastat shtuan dhe byrekët me djathë, sanduiçët dhe byrekët me sallam. Ato pak tavolina që rezistojnë janë të vjetrat me dru Suedie, ngjyrëhapur, siç qe moda e viteve 60-të. Gjithashtu dhe karriget. Të paktën prapanica jonë mbështetet tek i njëjti vënd i njohur.
Fatmirësisht, edhe pronari i kioskës është dhe ai yni, grek. Plaku i vjetër, me mustaqet e zverdhura, iku. Tani e ka një djalosh i qethur shkurt, me flokët si furçë, Teli, që gjithmonë e mban tranzistorin ndezur. Kur nuk dëgjon këngë dashurie, shigjeta është e ngulur tek transmetimi i ndonjë ndeshjeje dhe bëhet bishë, kur në momente fatale, vjen ndonjë klient e i kërkon bileta për tramvaje, ndonjë çokollatë a peceta letre.
Sonte ka ortak shokun e tij, Petron, që nga porta e pasme e kioskës, që Teli e mban gjithnjë hapur, dëgjon i përqëndruar ndeshjen. As që e vënë re Hariemin, kurdin e vogël të mëhallës, që me ndrojtje afrohet e kërkon të psonisë një paketë cigaresh. Ka borxh akoma dy paketa. Hariemi rri në një shtëpi të vjetër, të pabanuar, që nuk ka as ujë e as dritë, vetëm ka mure që e mbrojnë nga dielli e nga shiu. Flë në një dyshek të pështirë, të marrë nga Monastiraqi. Ia del mbanë me ndonjë qiri që ndez mbrëmjeve dhe bën banjë në ndonjë hotel të Omonias, që i kushton fajdeja tre euro. “Prapë këtu ti!” thotë Teli në një moment, kur mbaron pjesa e parë. Hariemi mundohet të buzëqeshë. I vjen turp. Bën të ikë. “Eja këtu!” i flet Teli. “Hera e fundit!”- dhe i jep një paketë cigare nga të lirat. Dhe le ta dijë që nuk është hera e fundit.
Befas televizorët, që ndizen njëherësh e të gjithë bashkë, detyrojnë besnikët e topit të shtyhen në karriget e kafeneve. Maxhoranca janë të rinj. Grekë dhe të huaj. Të paktën futbolli bën të harrohet antipatia që ndjejnë tanët për shqiptarët dhe që polakët u bëjnë iso. Këta të fundit, pinë birra në këmbë e vijnë në islla. Më vonë, do kthehen në shtëpi me hapa të lëkundur. Tapë, siç thoshim dikur. Telef aposarahosh, siç themi tani. Pikësëpari, lënë mënjanë çdo konflikt dhe me kujdes e përqëndrim fetar, i mbajnë sytë tek shenjtori i rrumbullakët. Kujdes! Tani topi pikturon mjeshtërisht dribla në ekran dhe të gjithë lënë kafetë dhe birrat. Mbajnë frymën, gati të hidhen në këmbë me golin e parë, me duart përpjetë e të pëllasin.
Hedh një sy shtëpive përreth. Të moshuarit që janë të ngujuar brenda tyre, disa sakatë e të tjerët në divane, dëgjojnë një potere në vesh e hedhin sytë e tyre lutës nga dritaret. Nuk e besojnë se dikur bridhnin dhe ata e bërtitnin rrugëve, uleshin stolave si unë. Ëndërrojnë se ndoshta këto ndodhën në jetën e mëparshme.
Bronia, e shoqëruar me Majien, Natalinë dhe Rovenën qëndrojnë me fanatizëm në vendet e tyre, tek stolat që bashkia nga prej druri i bëri të hekurt, që ngjajnë me ndenjëset në stacionet e autobuzave dhe troleve. Thua se stolat këtu janë stacion pritjeje për diçka që vonon, për diçka që ndoshta s’ka për të ardhur. Ato nuk interesohen për topin. Megjithëse kanë filluar tashmë të mbërdhijnë, e dinë se roli i tyre në skenën e sotme akoma s’ka sosur. Qëndrojnë atje me stoicizëm e vazhdojnë bisedën që i mban të nxehta.
I dëgjoj tek thonë për ditën e punës që marrin, a kanë sigurime shoqërore, për tekat që kanë punëdhënësit e tyre . Tek-tuk kujtojnë dhe punët që lanë pas. Njëra në fabrikë, tjetra arsimtare,e treta sekretare partie dhe e katërta ndihmës kimiste. Ç’u bënë të gjitha këto? Shihen me habi. Është brengë të kujtohesh. Ndaj dhe ato preferojnë të thonë diçka më të hareshme. Ajo që u intereson është përshtatja këtu, në këtë vendin e bollëkut - ndonjëherë dhe të pakontrollit - që i mikpret. Shohin përpara të ardhmen e fëmijëve.
“Goooooooooooool!!”
Sheshi tronditet. Gratë drejtojnë sytë nga ekranet e ndezur rreth e rrotull sheshit. Ka të ngjarë mes kaq të rinjve të ndodhen edhe djemtë e tyre. Vetëm Artani, i biri i Rovenës, nuk sheh futboll. Ai në gjëra të tjera synon. Sapo “mbaroi” - tre herë siç mburret - me një vajzë. Tani vesh një bluzë të bardhë me krahë të gjatë, bluxhin, të prerë në qindra vende me brisk, të duken pjesë të pulpave të tij me qime - je më seksual kështu, i kanë thënë - hedh xhel në flokë dhe bëhet gati për në Kiss me , barin që punon. Të gjitha baret kanë emërtime të huaja. Dhe jo vetëm. Pothuajse të gjitha dyqanet në qytet, nga byrektoret e konfeksionet, kanë emra të huaj, disa i shkruajnë në greqisht e duhet të përqëndrohesh që të marrësh vesh ç’shkruajnë. “Të paktën kështu”, më tha zoti Thoma, ndërmjetës i vjetër, pensionist, “ pushuan tabelat greke të jenë me gabime ortografike!” Rri pa vrarë mendjen, me këmbët hapur, në hyrje të kafenesë dhe komçat e sipërme të pantallonave i ka zbërthyer.
“Gooooooooooooooool!”
Kësaj here bërtitja nuk erdhi nga televizorët. Eshtë klithma e fëmijëve që luajnë në shesh. Rrjeta, patjetër që nuk kanë. Dhe në vend që topi të bëj rikoshetë në kokën e ndonjë kalamani, kësaj here bën rikoshetë në kokën e bronxtë të statujës së Kryepeshkopit Sevastianos, që vështron vetullmbledhur dhe nga kafka e tij despotike ulet në portën imagjinare.
“Sa herë ka rënë dhe në kokën time”, dëgjoj një greke, zonjë e vyshkur si stafidhe, e ulur pak më tej, tek i qan hallin një tjetre, greke dhe ajo. Sapo morën rolin në filmin me të huajt protagonistë.
Koka e saj, ka kohë pa pësuar gol. “Njëmijë herë u kemi thënë” vazhdoi, “sheshi nuk është stadium, ikni tjetërkund të lozni, po ku... Këta s’dëgjojnë hiç!”
“Edhe mua”, thotë zonja Maro, që është e ve dhe përmes syzeve të saj prezviopike duken turbull, por akoma ndjellës, sytë e saj jeshilë, “një ditë më ra në turinj, për pak më theu gjyslykët. Po ç’të bëjmë, fëmijë janë dhe këta!”
“Frikë dhe tmerr!” thotë zonja e vyshkur si stafidhe që e quajnë Qeti. “Të qe vetëm kjo? Po filloi të bjerë dielli, nuk guxon të kthehesh në shtëpi vetëm. Të marin nga pas tipa të ndryshëm, gjoja të nisin muhabetin, ashtu pafajshëm ose pa e hapur fare gojën, ta rrëmbejnë çantën e bëhen lepuj”.
“Mua”, thotë vejushka, “një ditë, ishte akoma gjallë rametlliu, më telefonon dikush e më thotë: Nusja jote ka nevojë për tridhjetë mijë dhrahmi, ndodhet në gjëndje kritike, është në filan vend, në sheshin Viktoria. Nuk mundet të të flasë, shko ta gjesh. Mos u vono, të lutem”. “Si e quajnë time nuse?” e pyes. “Meri, australeze nuk është?”. Marr djalin në telefon në punë, kështu - kështu, Meri kërkon para. Yt atë është dakord, të mos e lëmë nusen të pandihmë. “ Je mirë, moj mama?”, më thotë im bir. “Ku jeton? Meri tani që flasim udhëton, është në aeroplan për në Australi. Thuaj atij tipit që të bie në qafë, të shkojë të thyejë zverkun, ndryshe do shkoj unë dhe do t’ia përdredh me gjithë qejf”.
“Shqiptar ishte?” pyet zonja e vyshkur si stafidhe.
E veja tund kokën tragjikisht:
“Grek ishte vagabondi! Fatkeqësisht, yni.”
Më zë turpi që e dëgjoj.
“Unë që thua”, vazhdon vjershën tjetra , “një ditë sivjet në behar, kur pëllciste gjinkalla e kisha dalë në verandë mbase merrja na një çik freskllëk, dëgjoj një zë nga kati ndën vete”. “Moj ti shyqyr ke ballkon. Mjerë ne, që pëllcasim brenda në shtëpi!” Ishte shqiptarja e katit ndën vete. “Zonja ime”, i them, “ atë hyrje e kam blerë qysh në 60-ën, njëqind e pesëdhjetmijë rrumbullake. Ti atë tënden e more me të holla. Të jetë mirë ai zotëria i mirë, avokati që ta shiti për një copë bukë, meqë u ndodh ngushtë tjetri”. U qetësua zonja. “Ç’pret nga shqiptarë!”
Gjuhë e ashpër, mendoj, zemër gure. Mos vallë ama ka të drejtë?
Në të njëjtën kohë thuajse, një e moshuar, zonjë e veshur fshatarshe, fustan gri e bluzë të zezë, shami në ngjyrë plumbi, thua se enkas pati zbritur nga fshati, vjen të ulet në stolin përbri. Shikon zonjën e vyshkur si stafidhe dhe e përshëndet.
“Ç’bën zonja Qeti, je mirë? Kohë kisha pa të parë. U shqetësova”.
“Cila është kjo?” pyet zonjën si stafidhe vejushka. “E kam parë herë tjetër?”
“Shqiptare”, ia kthen Qeti me një llaf.
Dy gratë shkëmbejnë pak fjalë, vejushka dëgjon. “Po kjo”, i thotë Qeti më në fund, “të foli shumë sjellshëm. Duket se të respekton”.
“Eh, janë dhe disa të sjellshëm!” shtrëmbëron turinjtë Qeti. “Dashuriçka dhe lule!” mërmërin me nervozizëm.
“Duhet të mësojmë të jetojmë me ta”, i thotë Maroja butësisht. “Njerëz janë dhe këta, edhe të çrrënjosur bile”.
Bravo dua t’i them, por përmbahem.
“Mirë”, i thotë Qeti dhe çohet të iki.
“I themi nesër”.
Të gjithë banorët e këtij sheshi , kështu thonë, “i themi”.
Akoma dhe të rinjtë në celularë, “i themi” thonë dhe nxitojnë ta mbyllin e të marrin tjetër numër.
“Ku je?” pyesin vajzat djemtë e tyre.
“Në shtëpi, ku do që të jem?” përgjigjen, edhe pse janë me tjetër vajzë.
Tek bie muzgu dhe hijet vjeshtore shtrihen pjerrtazi e zgjasin hijet e njerëzve, kalon për herë të dytë, me tinguj të ëmbël muzikorë, me zëra, rapsodi rumun me fisarmonikën. Pas tij fëmija me diskun, Randu, heq këmbët zvarrë. Qysh nga mëngjesi u ka shkrehur. Për të disajtën herë dëgjohet “unë të dua moj e bukur”. Tingujt e tij tani përzihen ne zëra tifozësh. Zonjat në dritare dhe klientët e kafeneve e dyqaneve, që kaq shumë e dashurojnë, u mërzitën së dëgjuari. Bashkë me ta dhe unë. “Akoma”, thotë mesiti i vjetër zoti Thoma, me këmbët shtrirë si gjithmonë përpara kafenesë, “për cilën vajzë të bukur është shkruar kjo këngë, nuk dihet. Është për ndonjë vajzë që rapsodi dashuroi e ju bë maraz, apo për ndonjë tjetër si këto tonat, as e bukur as e shëmtuar, që e torturoi dhe ai vazhdon ta dashurojë?”
Monedhat që nga mëngjesi binin çurkë, tani afër mbrëmjes binin më rrallë, pikë-pikë mund të thuash.
Katër gratë çohen nga stolet.
Ngaqë lagështia e vjeshtës i ka mpirë, drejtojnë mesin, shtrijnë duart, mundohen të lirojnë trupin dhe përgatiten të kthehen në shtëpi. Nesër është e hënë dhe roli që kanë në “teatër” shkruan gatim, pastrim, përgatitje e shtëpisë. Nesër zgjohen pagdhirë. Njëra shkon të pastrojë shtëpinë e një të huaje, domethënë një grekeje, siç është Vasia; vajza e Natalisë të fillojë punën në kafene, të fshijë dyshemenë, të sistemojë karriget e tavolinat, të vërë kafetë në zjarr, çajet, të përgatisë dhe ndonjë uzo për meraklinjtë. Në këtë kafene vijnë pensionistë. Zgjohen menatë - ku t’i zërë gjumi - nuk i nxë shtëpia. Zvarriten që në mëngjes kafeneve dhe ashtu të përgjumur siç janë, hedhin citatin e tyre të ndryshkur tek i zoti i dyqanit: “Prapë të huaj solle në kafene?”.
U err. Buzëmbrëmja i ndoqi shëtitorët nga stolat. Mbaroi dhe ndeshja. Shikuesit shpërndahen, disa të gëzuar për rezultatin, të tjerë të dëshpëruar. Mbaroi dhe loja e fëmijëve lojtarë të sheshit dhe era, që u ngrit papritmas, luan dhe ajo futboll me mbeturinat që lanë pas.
Bashkë me ta çohem dhe unë.
Më zë syri Vasian, të vonuar, tek përshkon sheshin e zbrazur me hapa të nxituar. Mërdhin. Shtrëngohet pas bluzës dhe bëhet pishman që la njërin sup të zbuluar. Ashtu sikurse bëhet pishman që shkoi në kafeteri për të takuar shokun e shokut të shoqes. Djalë i zakonshëm. Të zakonshme dhe marifetet e tij për ta “pushtuar”. Jo, jo, nuk është ajo për të tilla gjëra. Dhe sikur të mos mjaftonte kjo, humbi dhe njërin nga dy vathët e saj të bukur. Lotin e saj. Diku do t’i ketë rënë dhe nuk e mori vesh. Me hap të stërgjatur mundohet të fitoj kohën e humbur.
Skena në shesh përfundoi. Rinovim skene.
Bronia në shtëpinë e saj. E parafytyroj të kërrusur mbi tenxhere, me profilin që shëmbëllen në burrë, tek përgatit diçka të çastit për të darkuar me të birin. Për pak do vijë i uritur si ujk, pas ndeshjes që ndoqi me shokët në kafeteri. Shfaqet dikur Dareku. Darek emri ...direk trupi. Bjond e me flokët të përzier nga ankthi i topit. Përpara se të ulet në tryezën e kuzhinës, lan duart, bën kryqin e nis të hajë me kokën të përkulur. Ajo numëron kafshatat e tij dhe ai ngre pak nga pak zhbirueshëm kryet.“Ku punon nesër?”, e pyet. “Tek të njëjtit” i thotë, “në ndërtesën e Shën Parashqevisë”.
Vështirësohet disi me këtë emër, por ia del mbanë mësëfundi. “Në ç’orë të vëj zilen?” e pyet prapë. “Në pesë”, ia kthen djaloshi. “Të mos e vë në pesë e gjysëm? Nuk arrin?”. “Jo mama, në pesë, të thashë”. “Mirë atëhere, pesë”. Në fund të fundit, e thotë dhe fjala: “Gëzimet e të riut në të zgjuar e të plakut në gjumë”. I riu fshin buzët, lan duart prapë, puth të ëmën në ballë dhe zbarkon në krevat. Imazhi i topit e shoqëron për pak minuta brenda qerpikëve të mbyllur dhe më tej bëhet penel, furçë, govatë, depozitë me bojra.
Vështirësohet disi me këtë emër, por ia del mbanë mësëfundi. “Në ç’orë të vëj zilen?” e pyet prapë. “Në pesë”, ia kthen djaloshi. “Të mos e vë në pesë e gjysëm? Nuk arrin?”. “Jo mama, në pesë, të thashë”. “Mirë atëhere, pesë”. Në fund të fundit, e thotë dhe fjala: “Gëzimet e të riut në të zgjuar e të plakut në gjumë”. I riu fshin buzët, lan duart prapë, puth të ëmën në ballë dhe zbarkon në krevat. Imazhi i topit e shoqëron për pak minuta brenda qerpikëve të mbyllur dhe më tej bëhet penel, furçë, govatë, depozitë me bojra.
Flë thellë.
Majia në shtëpinë e saj, gatuan dhe ajo.
Sonte ka bërë makarona me rosto, që i pëlqejnë dhe të birit. Viktori, me duart të kaluara pas zverkut, është shtrirë dhe dëgjon muzikë.
“Më ngadalë biro, do shurdhohesh!”. Ai ngre më tepër zërin. Kështu jeton më vrullshëm, më fort. “Fort, fort”, siç thotë dhe ajo kënga. “Shumë duhan këto kohët e fundit”- dhe Majia zbraz tavllën e të birit. “Hajde, gati buka”. Djaloshi çohet i përgjumur, me lëvizje përtuese. Në tavolinë grindet disi për makaronat që kanë zjerë më tepër; në picerinë ku punon, spaggeti është “ala dede”.
Tani që e ëma përgatitet për gjumë, ai rruhet, vesh rrobat e mira, xhup të bardhë e bluxhin, me mozaikë të ndryshëm e të çjerra dhe del. Bën disa xhiro në katrorin e pallateve. Heziton të shkojë në kafeteri, të gjej shokët e të thonë e rithonë “malaka”, apo të shkojë gjëkund tjetër. Më në fund, jam i sigurtë, do përfundojë tek Kiss me . Hyrje ceremoniale, në kohën kur Artani përgatit pijet e klientët shtyhen afër banakut. Ai, si “Hyjnija Siva” i lëvizjes ajrore me shumë duar, shpërndan majtas - djathtas pije, ashtu siç shpërndan dhe buzëqeshjet. I ulur aty nga fundi në një stol, me cigaren dhe gotën në dorë, i vëzhgoj. Dajli i Rovenës dhe djali i Majes i bëjnë shenjë njëri - tjetrit së largu. Dinë mirë ata që të ruhen nga ligji i kërkimit dhe i ofrimit, këtu në tempullin e gay-ve! Ashtu sikurse dinë të shfrytëzojnë njohjet që kanë me doktorë dhe avokatë. Këta të fundit janë mjaft të vlefshëm për dokumentat e tyre. Një Zot e di sa herë shtetit grek i teket të ndryshojë ligjet për emigracionin dhe avokatët janë të vetmit që dinë “dritaret”. “Unë me gay nuk shkoj”, thotë Artani, “sikur të përgjunjur t’më luten çdo darkë”. E dëgjoj dhe buzëqesh. “Edhe unë e njëjta gjë, byrazer”, bie dakort Viktori. Është gjysma e së vërtetës, gjysma tjetër është se shkojnë vetëm me ata që do kenë portofolet më të fryrë.
Katër e mëngjesit. Artani mbaron punë. Bashkë me Viktorin do shkojnë në mëngjesoren më të afërt për paçe. Mësuan dhe ata, si djemtë tanë, paçen. Nga të gjitha mësuan. Për pak, po ndihmuan dhe karrigembajtësit, do bëhen grekë dhe ata, me të njëjtat të drejta – natyrisht, nëse kanë mëndje dhe dëshirë.
Dhe që andej shkelin gazin për në striptixhoren më të afërt. Kanë pasion me striptixheret. Gjithë të hollat e tyre shkojnë atje dhe në baste. Më së fundi, siç pohon dhe vetë Artani, “do ngelen me veglën në dorë”.
Në të njëjtën orë mbaron punën edhe Sonia, shoqja dhe gjitonia e Vasias. Atë natë seksi i blerë kishte njohur lavdi të paparë, thua se klientët vendosën të liroheshin e të shkonin të nesërmen me mendje të kthjelluar në punë. Nuk e mbajnë këmbët. Kishte dhe klientë të çuditshëm sonte. Më i çuditshmi madje, pas aktit, kthehet e i thotë: “Ti që je ruse, e njeh vallë Dostojevskin?”. “Të dëgjuar”. “Ai, në një nga veprat e tij, ka personazh kryesor Sonjën”. “Ç’është vepra?”. “Roman”, i shpjegon, “dhe e di ç’qe ajo Sonja?”. “Jo, nga ta di?”. “Prostitutë”. Atëherë ajo i përcjell një shuplakë, rrëmben rrobat dhe paratë e zhduket. “ Anormalë”, i thotë Saqit, ndërkohë që futet në makinë, “të gjithë, shumë anormalë”. “S’prish punë”, i thotë ai pa e prishur terezinë, “anormaliteti sjell paranë”.
Shtrihet e dërmuar për gjumë.
Qyteti është ende në gjumë. Sheshi ëndërron. Mbi shtëpitë del diçka si tym, nga oxhaqet. Është ende herët të jenë ndezur oxhaqet. Është shpirti i grave të fjetura, që ngjitet. Fluturon në të tjera sheshe, që lanë pas, me ikjen e tyre. Vende që shqiptohen me vështirësi nga ne, ashtu sikurse shqiptojnë me vështirësi ato, vendet tona. Një shesh në Tiranë, si gjithë të tjerët. Një arëz e vogël jashtë Varshavës. Një shtëpi e gurtë në Korçë. Po, mirë dëgjuat: Korçë, Tepelenë, Gjirokastër. Tinguj të njohur nga lufta e 40-tës, kur morëm me “shqelma” italianët! Ashtu sikurse dhe ne, vazhdoj mendimin, dekada më para linim Larisën për në Aahen, Peristerin për Berlinin, një arëz të vogël me pambuk, për uzinën e Volksvagenit. Janë pra, shpirtrat e grave, që të dëshpëruara fluturojnë në kërkim mbështetjeje. Janë të përkohshme këtu. Shpresojnë veçse, që fëmijët e tyre të bëhen të përhershëm qytetarë të këtij vendi. Ky është qëllimi i tyre. Të mos torturohen fëmijët me mundimet e tyre. Dritat e pakta u fikën dhe ato. Vetëm disa automjete, që më shumë ngjajnë me elektroniket në “luna park”, dridhen e përdridhen rrugëve përgjumësh. Me dritat e tyre, tek hedhin një rreze kalimtare. Dhe sërish errësirë. Për pak agon. Një dritë e zbehtë, si ndriçim në skenë teatrale, fillon të gjysmëduket pas taracave e çative dhe bën të ngjajnë vijëzimet e pallateve si skenë prej kartoni. Në kohën që Soniat dhe Artanët bien për gjumë, nënat janë zgjuar, të gjitha ato gratë që dje i gjetëm të ulura tek stolat e sheshit në mbrëmje. Ato s’kanë gjumë. Me lëvizje të sigurta përgatitin çajin .
“U zgjove?”, pyet Majia të birin e saj, Viktorin, e shqetësuar disi se mos vonojë për në punë. “Po vishem”, përgjigjet Viktori dhe kthehet në krahun tjetër.
“E pagove qeranë?” pyet Artanin Rovena. “Uu, tani, me kohë!”. Mirëpo ai i kishte përpirë paratë në striptixheret.
Fëmijë vagabondë. Të gjithë jetojnë me gënjeshtra, me borxhe, me fajde, llogari të papaguara, premtime të pambajtura. Gjëra që nuk njihnin në vendet e tyre.
Për pak, gratë nisin për në punë me çantat e tyre demode. Marin urbanet ose trolejt dhe atje tek i shohim akoma të zbardhura në fytyrë nga gjumi, të kolovaten tutje - tëhu nga frenimet e shoferit, ia beh mes tyre dhe Dareku. Tundet dhe ai ritmikisht me një gazetë sporti në dorë. Tetë pa çerek duhet të jetë tek pallati në Shën Parashqevi. Fytyra e tij është e freskët, sytë blu të thellë. Buzëqesh qysh tani, ngaqë do takojë polakët e tjerë. Shqiptarëve, si dhe rumunëve, u shmanget disi.
Sheh tani me bisht të syrit një bashkëmoshatar të tijin, që rrëshqet gjoja me shpërfillje. Syri i tij ama, luan keqas dhe nga surrati i ngjan dhelprës. Dareku vë bast që është rumun, i njeh mirë ata. Futet në turmën e bërë stivë gjoja pafajshëm, por dorën e ka të gjatë, sa më s’ka. Jo, byrazer, thotë me vete Dareku, tjetërkund këto, ne nuk jemi syleshë. Ndërkohë që djaloshi kalon bri tij, ai shtrin këmbën gjoja padashur. Rumuni lëkundet, bën të bjerë, por më së fundi arrin të ekuilibrojë. Hedh një sy mbi Darekun, gjithë vrer. “Shshshsht” i bën me buzë e pa zë polaku, “ndryshe të kallëzova fill!”
Zbardhi përsëmbari.
Qyteti tashmë ka marrë përpara.
Një pëllumb, i ulur mbi bustin e Kryepeshkopit Sebastianos, dekoron përkrenaren e tij despotike me një glasë. Prapë mirë do thënë. Të tjera buste dhe statuja brenda qytetit i shkarravitin, i nxijnë, bëjnë grafit mbi to adoleshentët. Disa shëtitorë të vonuar, të mbetur amanet nga nata, sillen rrotull disi marramendësh. Me një gotë qumësht e ndonjë byrek mundohen të mbahen në këmbë. Me terezi mblidhet dhe kryepleqësia, pensionistët që pinë kafenë në pritje të hapjes së bankave. Zgjohen të papunët dhe dembelët. Kategori të ndara. Njëra palë dëshiron të punojë e nuk gjen punë. Pala tjetër, as do dhe as mundet. Tanët e të huajt. Fytyra të parruara, sytë të zgabërryer, qysh larg i dallon. Të tjerë provojnë fatin në ofertat e vogla dhe të tjerë varen nga bastet e nga llotot e sportit, për të disajtën herë.
Dolën dhe lypësit. Ata grekë janë opozitarë në krahasim me të huajt. Dallohen nga zëri, mënyra se si shtrijnë dorën, si mbajnë trupin. Tanët - kryesisht gratë - ksinjen, në të kundërt me të huajt, të cilët duken të armatosur me më shumë dinjitet. Ja, të shtrirë në trotuar ose më këmbë, tek cepi. Afremi nga Afganistani, Aziri nga Libani, Muhameti nga Iraku verior, me të djegurat e cigareve, si tatuazhe në trupin ende fëmijëror. Dhe të tjerë që me tabela lajmërojnë: “Jam serb dhe punë nuk kam” ose “Fëmija ime është sëmurë dhe nuk kam ilaçe”. Disa thonë gënjeshtra profesionale, të tjerët të vërtetën e hidhur. Vështirë t’i dallosh. Kambana e kishës godet. As vajtueshëm e as hareshëm. Normalisht. Broniet dhe Nataliet as që e dëgjojnë, ato kanë në vesh zhurmën nga fshesa elektrike. Sonjat dhe Artanët flenë dhe rrotullohen, sikur diçka u gudulis veshin. Zonja si stafidhe, Qeti, bën kryqin. Fatmirësisht, tingujt e këmbanës vijnë e i kujtojnë se është në Athinë, jo në Tiranë ose në Bukuresht. Më tej shtron tryezën për të filluar letrat . Herë - herë hedh dhe ndonjë sy tek ora, vetmia nuk durohet. Pret të dëgjojë telefonin, mbase ndonjëri nga nipërit e kujton. Zonja Maro, vejushka me ish sytë e bukur të jeshiltë, pasi dëgjon dhe ajo tingujt e këmbanës, bën një ofensivë drejt supermarketit. Për drekë pret të birin dhe të renë nga Australia. Si të mos mjaftonin kaq të huaj në mëhallë, bëri dhe ajo për nuse një të huaj. “ Dhe ç’punë prish vallë!”, flet me vete tek bën stivë psonisjet në kuzhinë dhe përgatitet të ndezë zjarrin, “Mjafton që im bir është i lumtur”.
Mesiti i vjetër, zoti Thoma, kishte zënë tashmë pozicion buzë kafenesë. Pret të shfaqet ndonjë i njohur, të zërë kuvendin e t’i thotë të rejat. Cilat të reja? Mbrëmë, vonë në mbrëmje, prapë u përleshën. Cilët? Ca pijanecë polakë me shqiptarë mafiozë. U bë kasaphanë. Po dhe ne ama, as haber nuk morëm? Gjëra të zakonshme, në fakt. Mirëpo ai, ngaqë rri netëve i pagjumë, ose i pa të gjitha ose i mori me mend. Me siguri ngatërroi ato që pa në televizion, me ato që torri në mendje. Ngordh tani t’i thotë, të lirohet.
Ndërroj trotuar, mbase jam me fat dhe nuk më zë rob.
Sakaq sheshi hesht. Stolat bosh, me lagështirën e natës ngjitur mbi ta. Të parët që do ulen, patjetër do vendosin kartona të grisur nga kutitë. Qielli po mbarset re. Do bjerë shi vallë, apo jo? Kalimtarët ngrenë sytë përpjetë e mundohen të sjellin ndërmend parashikimin e motit. Vasia zgjohet herët e përshkon nxitimthi sheshin që nxjerr tek kafeneja. Sheh përpara e përqëndruar. Dhe ja, atje ku nuk e pret, në një cep, afër koshit të mbeturinave, syri i kap diçka që shkëlqen. E shtyj me hundën e këpucës sime, ta dallojë më mirë Vasia. Përkulet, nuk e beson. Është njëri vath i saj, ai që i ka humbur dje. Gjunjëzohet dhe e mbledh nga sheshi. Nuk është kaq vlera e tij, mall i lirë, sesa fati - fati dhe unë - që ia kthejmë pas. Të njëtën gjë shpreson dhe për jetën. Të jetë kaq bujare me të, si sot, që i riktheu vathin. Lotin e saj të vogël. Ia beh për pak dhe një tjetër i njohuri ynë. Hariemi nga Kurdistani. Me faqet të rrufitura, që i bëjnë mollëzat të duken më tepër, si dhe me një zverdhje të rrezikshme, ai ecën lento – lento - ku tjetër? - në kioskë për cigare. Dje mbrëma, i tymosi të gjitha. S’ka me vete më shumë se dy euro. Duhet të zgjedhë se ç’duhet të bëjë: të tymosë apo të hajë një byrek? Teli, kioskaxhiu, e sheh dhe argëtohet. “Prapë ti?”
Pret të shohë nëse kurdi do ta paguajë sot apo... prapë verese në defter. Njëri djalosh këqyr tjetrin. “Ki kujdes”, dua t’i them grekut, “mund të ishe ti në vendin e tij”. Pres të shoh ç’do të ndodhë. “Eja, mere dhe këtë çokollatën” e dëgjoj tek thotë.
Gjithsesi, tek vërdallosem tek ky shesh, i huaj mes të huajsh dhe unë, ndjenja të përziera më pushtojnë. Nga njëra anë besdi për gjithë këta që kanë pushtuar qytetin tonë, nga ana tjetër një ndjenjë mikpritjeje. Thellë ndjehem si mësuesi që korrigjon nxënësit. Mësoni të flisni mirë, dua t’ju them. Ndjej gëzim kur dëgjoj nga buzë të huaja rrokjet tona, tek shtrihen tashmë të na pushtojnë. Është si të thuash, mendoj, një hakmarrje e vonuar e jona, për vitet që kaluam në mërgim, pas luftës. Vallë, gast arbaiter , nuk janë dhe këta këtu! Dëgjoj fëmijët dhe nipërit e tyre të flasin e mendojnë greqisht.
Siç thotë dhe një parrullë nëpër mure : “Jemi të gjithë emigrantë”.
Ky shesh, mendoj tek e përshkoj, të gjithë i përqafon më së fundi. Tanët e të huaj. Siç mbledh çdo ndryshim, çdo pabarazi e padrejtësi, çdo rregull shoqëror e evitim, çdo të drejtë e detyrim.
Ndjek dritën e ditës tek zgjatet, zgjatem dhe unë pas saj. Është e hënë, një e hënë si të tjerat, ditë pune dhe, njëkohësisht, kaq e ndryshme. Sot në ndërtim me ne do punojë dhe Dareku. Në kafene do na servirë Vasia. Në punët e shtëpisë do ndihmojnë Bronia e Rovena. Picën që porositëm, ka për t’na e sjellë në shtëpi Viktori. Mund të ndihmojë dhe Artani.
“Unë të dua moj e bukur”...
Përktheu:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου