Riatdhesimi i vonë i Shekspirit

esse

Dini gjithshka për Shekspirin?

Nuk e besoj! Ashtu dhe kështu, jeta e tij fshihet mes një mjegullnaje, të cilën, në vend që ta shpërbëjnë vitet dhe shekujt, dendësohet më tepër. Për të përcaktuar portretin e dramaturgut u dashka të zhvillohen konkurse dhe simpoziume shkencorë në Britani, ku si i mirëfilltë zgjidhet njëri syresh, gjithmonë më i mundshmi, kurse për të ravijëzuar shpirtin e bardit thirret në ndihmë nuhatja e pashuar e ujkut të plakur të ekranit, 70 e ca vjeçarit Bashter, si dhe talenti i Xhozef Fains-it, tek “Shekspiri i dashuruar”, ku me të vërtetë ringjalli një poet. Por të gjitha këto janë… filologjike.

Kush qe në të vërtetë dramaturgu më i madh, që polli gjenia njerëzore?

Njerëzit e kanë këtë huq: kur zhbirojnë rreth një teme, e ngatërrojnë më keq. Nuk e teproj. Si do t’ju ngjante juve, po t’ua prisja shkurt: “Shekspiri është italian!”. Patjetër, të marrë do më quanit. Mirëpo, këtë nuk e pretendoj unë, por një sërë studiuesish italianë, nga ata me një shportë titujsh e librash.

Por, Shekspirin gjetën?! Vazhdojnë të jenë po kaq të marrë, siç kanë qenë gjithmonë, italianët? Të marrë?! …(!) Nuk do ta thoja! Jo, pa i dëgjuar më parë…

Vërtetë, si do të ndjeheshit po t’u thosha papritmas: “Harroni gjithshka dini për Shekspirin. Fillojmë nga e para. Nuk quheshe Uiliam, por Mikelanxhelo. Mbiemri i tij nuk ishte Shekspir, por Florio. Në një moment të jetës së tij të trazuar, u detyrua të zgjedhë emrin e së ëmës, Gulielmina (në trajtën mashkullore) dhe mbiemrin e saj nga prindërit, Skrolanca. Edhe sot vazhdon në Mesina familja e vjetër Skrolanca…”

Ç’hyn këtu Mesina italiane? Mos u ngutni! Çdo të thonit, po të vazhdoja t’u thoja, se “Shekspiri nuk ka lindur në Stradford on Eivon, por në Mesina. Nuk ishte anglez, por italian?” Unë për vete (pse ta fsheh?), kur i dëgjova së pari këto, pësova një trazim alergjik. Menjëherë, thashë të masja tensionin, ngaqë vuaj prej tij. Të jenë kaq “të pacipë” këta pepinot? Të jenë kaqë snobër britanikët? Megjithatë…

Le ta shikojmë më vëmendshëm këtë histori, në pamje të parë “të marrë”, këtë teori, që i ka lënë pa mend italianët, për të konstatuar edhe një herë, ne vetë, se në këtë botë çdo gjë mund të ndodhë. Në fund të fundit, mbase ajo ndihmon të pështjellohet lëmshi i pyetjeve të papërgjigjura rreth figurës gjeniale, veçse tejet enigmatike, të njerit prej krijuesve më të mëdhenj, që ka njohur njerëzimi. Këtë durim ma sponsorizoi më tej edhe një fakt tjetër, tepër ngacmues: shkëndijën e ndezën fillimisht vetë britanikët. Italianët e vazhduan më tej. Pric, që s’do e bënin…

Ta vëmë çështjen poshtë, sipas llogjikës së kësaj teorie.

Pyesim: si është e mundur, që i biri i një zanatçiu anglez, që përgatiste në punishten e tij dorashka lëkure dhe fitonte vetëm sa të mbante gjallë familjen, të zotëronte kaq shkëlqyeshëm latinishten, historinë dhe kulturën e vjetër të latinëve. Si bëhet, që një i ri provincial, nga periferitë më të pazhvilluara të mjedisit historik anglez të kohës, i padalë qoftë edhe në qendrën provinciale, të dinte të përshkruante me kaq saktësi, si Marko Poloja viset e Lindjes së Largme (që, megjithatë, i vizitoi), qytete, vende dhe mjedise italiane?

Pyetja bëhet akoma më enigmatike, po t’i shtosh kësaj gjeografie të Apenineve edhe doket, dialektet, familjet italiane të asaj kohe, me trungjet dhe degëzimet e tyre, gjithshka kishte të bënte me mjedisin historiko-demografik të asaj që quhet “Italia e asaj epoke”. Italia, rigorozisht ashtu siç e trashëguan brezat e mëvonshme, nga të 17-të, prej 35 veprave në përgjithësi, që i la botës Shekspiri.

Kryepyetja: përse ky përkushtim titanik i një britaniku për Italinë? Gjysma e veprës (!) Gjatë gjysmës së jetës (!)  Asnjë shkrimtar kombëtar, i këtyre përmasave, nuk e ka bërë këtë për një... Atdhe tjetër.

Hë, nuk filloni edhe ju të vetëpyeteni: ore, mos vallë, me të vërtetë, ka qenë italian? Mos kini turp t’ia bëni vetes këtë pyetje. E bënë, para jush, kritikë, studiues dhe historianë të njohur britanikë, të cilët u shprehën rreth kësaj teorie në median më serioze vendase. Shkencore dhe jo. Pikërisht, se janë seriozë njerëzit atje, jo viciozë, nuk lenë asgjë të bjerë poshtë. Shkoqitin çdo fakt. Gjer edhe ditëlindjen e saktë të idhullit të tyre, Shekspirit. Po, po, tashmë edhe ajo nuk është e sigurtë, sipas britanikëve. Paçka, se po ta vësh poshtë dhe ta mendosh me gjakftohtësi, diçka “të stisur” duhet të ketë atje, nuk mund të bëhet aq “magjike”, siç e mësuam nëpër shkolla, që ditëlindja të qëllojë e njejtë me ditëvdekjen: 23 prill 1964 - 23 prill 1616 (!) E vetmja gjë e sigurtë në këtë histori është vendvdekja, në Stradford on Eivon. E vërtetojnë regjistrat kishtarë. S’mund të hyjë dyshimi në skolacitetin britanik të këtyre gjërave... 

Por, le t’i kthehemi në fillim, teorisë në fjalë. Ato, rreth Italisë dhe Mesinisë, ku bazohen? Paradoksale sa të doni, por vërtetohen nga historia. Dhe, një teori, e cila bazohet në fakte të pakundërshtueshme historike, mund të injorohet ashtu lehtë?

Ja shpjegimi: në atë kohë, Siqelia gjendej nën pushtimin spanjoll. Ngaqë të gjithë në familjen Florio ishin kalvinistë, domethënë heretikë, për t’i shpëtuar përndjekjes së Gjyqit të Shenjtë, u detyruan të fshihen. Kështu që emigruan në Angli. Të njejtën rrugë ndoqën edhe shumë familje të tjera kalviniste siqeliane.

Atje, në Angli, i riu Mikelanxhelo, që tashmë quhej Gulielmo, përktheu emrin e tij në Uiliam dhe mbiemrin në Shakespeare, ku “Shake” (e lëvizshmja) ishte përkthimi anglez i Scrolla, ndërsa “Speare”,  ishte përkthimi i tehut të shpatës. Rezultantja, mbiemri i ri, ai që i mbeti historisë: Shakespeare - “Teh lëvizës”.

U martua me An Hathaguei, ishte prind i tre fëmijëve, i bijës Suzan dhe i djemve Hamlet e Xhuntieth. Me identitetin e ri Shekspiri udhëtoi i lirë në Itali dhe në Greqi. Supozohet, se më të shumtën e jetës e kaloi në Verona, në Venecia, në Madova, Padova dhe, natyrisht, në Londër. Jetë e ndarë më dysh: djalëria në Itali, pjekuria në Angli.

Kjo ishte, me pak fjalë teoria e “riatdhesimit” të vonë të Shekspirit. Kanë të drejtë ta bëjnë këtë italianët? Mund t’ua dorëzojnë kaq lehtë britanikët idhullin e tyre?

“Në asnjë mënyrë nuk pretendojmë riatdhesimin e Shekspirit”, thotë prof. Iuvara, i Universitetit të Mesinës. “Thjesht, pa dashur, si italianë, na përkëdhel sedrën ekzistenca e një teorie të re. Dhe le të ketë të bëjë ajo me një njeri kaq të famshëm, si Shekspiri…”.

Doemos, diku, dikur, duhej t’i sfidonion edhe italianët britanikët. Duhej t’i fitonin edhe ata një herë. Britanikët u mësuan italianëve futbollin. U morën trajnerët më të mirë që kishin: kombëtarja angleze “profesore” Kapelon, Çelsi dhelprën Ançeloti.

E, koha nuk ishte t’u merrnin edhe italianët diçka?

Athinë, mëngjes i së shtunës,

6.2.2010