“Uollt Uitman”-i i Karaibeve

Para pak kohësh përjetova një ngjarje të madhe, nga ato që fati na i afron “me pikatore”, aq sa, kur na ndodhin, lutesh që të zgjatin sa më shumë. Nuk është gjë e vogël të jesh brenda një salle, ku bashkëbisedon me ty dhe me të tjerët një poet nobelist, nga ata, që ndonëse në të gjallë të tyre, janë shndërruar në legjendë. Aq më shumë që sot mungojnë në këtë vend Seferis dhe Elitis. Pata  fatin të gjendem tek madhështori “Megaro Musiqis” në Athinë, ku në kuadrin e programit supersticioz “Megaron Plus”, foli njëri nga poetët e sotëm më të rëndësishëm botërorë, Derek Ualkott.

                                   
“Mbart shtëpinë time brenda vehtes,

                                                         kudo që të gjendem”.

                                                          DEREK WALCOTT

Është lindur më 1930, në një ishull të largët dhe të vogël të Indive Perëndimore, në Santa – Luçia. Përbërja multikulturore e këtyre ishujve të Karaibeve - popullsia e tyre u krijua prej emigrimeve të njëpasnjëshme historike nga Afrika Perëndimore, India dhe Kina – ndikoi së tepërmi në krijimtarinë e begatshme të Ualkott-it. Këtë fakt të pamohueshëm e kanë shprehur fjalët e poetit tjetër të madh, Xhozef Brondsk-it, që është njëri nga miqtë e afërt të tij: “Nëse Kolombi zbuloi Inditë Perëndimore dhe anglezët i kolonizuan, Ualkott-i i përjetësoi me poezinë e tij”.

Fitoi njohjen ndërkombëtare më 1962 me botimin e përmbledhjes poetike “In a Green Night”. Fitoi shumë çmime dhe vlerësime të rëndësishme ndërkombëtare, me më kryesorin Çmimin “Nobel” për letërsinë, më 1992.

Është po kaq i njohur edhe në dramaturgji dhe regjisurë. Vepra e tij e fundit teatrale “The Odyssey – A Stage Version”, njohu sukses ndërkombëtar dhe u ngjit në skenat më të rëndësishme të Londrës dhe Nju – Jorkut, ku u prit me drithirambe nga artdashësit dhe kritika perëndimore. 

Shkruan në anglisht dhe në dialektin e vendlindjes dhe këmbëngul se është i mundshëm një “vështrim i përbotshëm në horizontin vendas”.

 

10 gjërat që duhet të dini për

        Derek Ualkott-in:

1.      Vendlindjen e poetit, Santa – Luçian, e zbuloi së pari Kristofor Kolombi, më 1502, ditës e festës së Shën Luçias. Ai vetë e pagëzoi këtë ishull me emrin e shënjtores. Bukuritë natyrore, por sidomos rëndësia gjeopolitike, e shndërruan herë pas here ishullin në mollë sherri midis superfuqive të kohërave të ndryshme. Tre herë ndërroi kolonizatorë, nga spanjollët, tek francezët, më vonë tek anglezët dhe anasjelltas. Për këtë shkak, në dialektin e vendasve, ishulli quhet edhe “Helena e bukur e Karaibeve”, duke nënkuptuar mbretëreshën e lashtë të Spartës.

2.      Është cilësuar “Uollt Uitman-i i Karaibeve” dhe “Poeti më i  mirë anglofon i epokës sonë”.

3.      Poeti më i dashur i Uallkott-it është Homeri. Prandaj dhe vepra e tij më e shquar është poema epike “Homeri”, e cila i kalon të 300 faqet. Ajo u botua më 1990 dhe i dhuroi “Nobel”-in letrar të Stokholmit dy vjet më vonë.

4.      E veçanta e tij artistike, atë që vetë Uallkott-i e quan “skizofrenia midis dy stileve”, është një mpleksje e ndikimit perëndimor, me trashëgiminë kulturore të Karaibeve. Në vjershën e tij të njohur “Ikja e galerës”, duke bërë portretin e vetvetes, shkruan: “Nuk jam veçse një arap i kuq, që dashuron detin, / brenda kam hollandezin, anglezin dhe arapin / ose s’jam askush, ose jam një komb”.

5.      “Thashë Homeri dhe o-ja m’u duk se doli nga një fyell i lashtë grek” – u shpreh poeti në Athinë. Këtu s’u bën qejfin grekëve. Në shumë poezi, stili i tij, për nga forma, ngjason me jonizimin e tingujve të organeve muzikore të periudhës homerike.

6.      Ka dhënë leksione mbi poezinë dhe teatrin në shumë universitete të njohura anekënd botës, përfshirë ato të Geil-it dhe Harvard-it. Aktualisht jep leksione në Universitetin e Bostonit dhe e ndan kohën e tij midis SHBA-së dhe Santa – Luçias.

7.      U shpall Anëtar Nderi i Katedrës së Gjuhës Angleze  dhe Filologjisë të Universitetit të Athinës, në një ceremoni të posaçme, ku morën pjesë personalitetet më të rëndësishme të kulturës greke.

8.      Ministri grek i Rendit Publik Viron Polidoras vuri në shërbim të poetit nobelist makinën zyrtare të shërbimit, që ta shpinte prej hotelit, në takimin e “Megaro Musiqi-s”, për arsye se Athina ishte e “paralizuar” nga një grevë e përgjithshme mbarëkombëtare.

9.      Shpesh, në veprën e tij, bisedon nëpërmjet fantazisë së tij me poetë nobelistë, që nuk janë në jetë. Janë të njohura mesazhet e tij filozofike nëpërmjet bisedave të imagjinuara me poetin tjetër nobelist Saind Xhon Pers-i. Tek poezia “From this far”, Uallkott-i “bashkëbisedon” me nobelistin grek Jorgos Seferis dhe ky i fundit i thotë fjalët, që mbetën proverbiale: “Në dherat e ishujve tanë, nuk ka perëndi të vdekura”.

10.  Ualkott-i është edhe një piktor i suksesshëm dhe njohës i thellë i këtij arti, nga Rilindja Evropiane gjer në ditët tona.

                                                                                            

Dashuri dhe dashuri prapë

 

Do të vijë një kohë

kur i mrekulluar

mirseardhjen do t’i dhurosh vetvetes,

si të kesh mbërritur në portën tënde,

tek pasqyra jote,

dhe njëri buzëgaz do të mikpresë tjetrin,

“ulu këtu” do t’i thotë. Ha!

Sërish do ta dashurosh të huajin, që të ishte vetja.

Jepi verë! Jepi ushqim! Ktheja zemrën tënde pas

vetvetes, tek i huaji që të dashuroi

gjatë gjithë jetës tënde, por që ti e shpërfille

për dikë tjetër, që të njeh përmendësh.

Zbriti letrat erotike nga rafti,

fotografitë, shënimet e dëshpëruara,

shqyeje portretin tënd nga pasqyra.

Ulu! Shijoje jetën tënde!

DEREK UALKOTT

(Nga vëllimi "POEZI" (2006))

Përgatiti

dhe përktheu poezinë:

GRIGOR JOVANI